Evolyutsiya nazariyasini kim yaratgan?
Evolyutsiya nazariyasi — tirik organizmlarning vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi va rivojlanishini tushuntiruvchi ilmiy asosdir. Bu nazariyaning asoschisi sifatida ko‘pchilik Charlz Darvinni eslaydi, biroq evolyutsiya g‘oyasi undan avval ham mavjud edi. Darvin esa bu g‘oyani ilmiy asoslar bilan mustahkamlab berdi.
volyutsiya nazariyasining asoschilari
1. Charlz Darvin (1809–1882)
Darvin o‘zining “Turlarning kelib chiqishi” (1859) asarida tabiiy tanlanish printsipini ilgari surdi. Bu nazariyaga ko‘ra, har bir organizm muhitga moslasha olgan darajada omon qoladi va nasl qoldiradi.
Asosiy g‘oya:
Organizmlar orasidagi individual farqlar ularning tirik qolish imkoniyatiga ta’sir qiladi. Bu farqlar irsiy bo‘lsa, ular keyingi avlodga o‘tadi.
Formula (soddalashtirilgan):
W = s × f
Bu yerda:
– W — organizmning umumiy moslashuvchanligi (fitness)
– s — tirik qolish ehtimoli (survival rate)
– f — nasl qoldirish qobiliyati (fertility)
2. Alfred Russel Wallace
Darvin bilan bir vaqtda tabiiy tanlanish g‘oyasiga mustaqil kelgan olim. Wallace ham o‘z kuzatuvlarida muvofiqlik va moslashuvchanlikning evolyutsiyadagi o‘rnini ta’kidlagan.
3. Zamonaviy sintez nazariyasi (20-asr)
Bu nazariya Darvin g‘oyalarini genetika, mutatsiya, genetik rekombinatsiya va populyatsion genetika bilan birlashtiradi.
Asosiy tushuncha:
Mutatsiyalar genetik materialdagi o‘zgarishlardir va ular tabiiy tanlanish orqali populyatsiyada yoyiladi.
Matematik model:
Hardy–Weinberg tenglamasi evolyutsion o‘zgarish yo‘qligini bildiradi:
p² + 2pq + q² = 1
Bu yerda:
– p va q — ikkita allelning chastotasi
– p², 2pq, q² — genotip chastotalari
Manba: Telegraph
Evolyutsiyaga doir asosiy nazariyalar
1. Tabiiy tanlanish nazariyasi (Darvin): Organizmlar muhitga moslasha olgani tufayli tirik qoladi.
2. Mutatsion nazariya: Hugo de Vries tomonidan ilgari surilgan. Mutatsiyalar organizmlarning rivojida asosiy o‘rin tutadi.
3. Populyatsion genetika: Sewall Wright, Ronald Fisher, va J. B. S. Haldane tomonidan yaratilgan. Bu nazariya populyatsiyadagi allel chastotalari qanday o‘zgarishini o‘rganadi.
Evolyutsiya misollar bilan
– Quloq qartasi shakli: Har bir insonda quloq qartasi o‘ziga xos bo‘ladi. Bu kichik farq avloddan avlodga o‘tadi.
– Antibiotikga chidamli bakteriyalar: Antibiotiklar bakteriyalarni o‘ldiradi, lekin mutatsiyaga uchragan bakteriyalar tirik qolib, ko‘payadi — bu tabiiy tanlanishning zamonaviy isboti.
Xulosa
Evolyutsiya nazariyasi biologiya fanining asosi hisoblanadi. Uning rivojlanishiga ko‘plab olimlar hissa qo‘shgan bo‘lsa-da, Charlz Darvin ushbu nazariyani ilmiy asosda bayon qilgan birinchi tadqiqotchidir. Bugungi kunda bu nazariya genetika, populyatsion biologiya va ekologiya bilan uzviy bog‘liqdir.
FANRESURS.UZ – bu nafaqat ma’lumotlar ombori, balki yosh avlodning bilimga chanqoqligini qondiradigan, ilm yo‘lida yo‘lboshchi bo‘ladigan zamonaviy platformadir. Sayt orqali har kim o‘zini qiziqtirgan fan bo‘yicha kerakli ma’lumotni topa oladi, yangi bilimlarni o‘zlashtiradi va o‘z salohiyatini rivojlantiradi.