Genetik kod nima?
Genetik kod — bu tirik organizmlarning DNKsida yozilgan genetik axborotni oqsillar sinteziga aylantirish tizimi. Bu kod barcha tirik mavjudotlarda deyarli bir xil bo‘lib, u DNKdagi azotli asoslar tartibi orqali ifodalanadi.
DNK molekulasi to‘rtta asosdan iborat: adenin (A), timin (T), guanin (G) va sitozin (C). Ularning muayyan tartibda joylashuvi oqsillarni tashkil etuvchi aminokislotalar ketma-ketligini belgilaydi.
Manba: soruyurdu.com
Mundarija
Genetik kod qanday ishlaydi?
Genetik kodning ishlash jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshadi:
- Transkripsiya (DNKdan RNKga)
DNK molekulasidagi kerakli gen segmenti informatsion RNK (iRNK) ko‘rinishida nusxa olinadi. Bu jarayon yadro ichida sodir bo‘ladi. - Translyatsiya (RNKdan oqsilga)
iRNK yadrodan chiqib, ribosoma deb nomlangan organellaga yo‘naltiriladi. Bu yerda RNKdagi kodonlar (uchta harfdan iborat bo‘laklar) asosida aminokislotalar tanlanadi va oqsil zanjiriga biriktiriladi. - Aminokislotalarning yig‘ilishi
Har bir kodon bitta aminokislotani ifodalaydi. Misol uchun, AUG kodoni har doim metionin aminokislotasiga mos keladi va oqsil sintezi shu kodon bilan boshlanadi.
Genetik kodning xususiyatlari
Genetik kod quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:
- Universallik – deyarli barcha organizmlarda kod bir xil.
- Redundantlik (ortiqcha kodlash) – ba’zi aminokislotalar bir nechta kodonlar orqali ifodalanadi.
- Bir yo‘nalishlilik – kod har doim DNKdagi A → Z tartibda o‘qiladi.
- Noo‘zaro almashuvchanlik – har bir kodon faqat bitta aminokislotani anglatadi.
Genetik kodni buzilishi nimalarga olib keladi?
Genetik koddagi kichik o‘zgarishlar yoki mutatsiyalar oqsillarning noto‘g‘ri tuzilishiga olib keladi. Bu esa ko‘pincha quyidagi holatlarga sabab bo‘ladi:
- Genetik kasalliklar (masalan, kistali fibroz)
- Xujayra funksiyalarining buzilishi
- Organizmda metabolik jarayonlarning yomonlashuvi
Genetik kodni o‘rganish nimaga xizmat qiladi?
Bugungi kunda genetik kodni o‘rganish quyidagi sohalarda katta imkoniyatlar yaratmoqda:
- Gen terapiyasi orqali kasalliklarni tuzatish
- DNKni tahrirlash texnologiyalari (CRISPR) yordamida aniq o‘zgarishlar kiritish
- Biotexnologiyalarda yangi dori vositalarini yaratish
📌 Xulosa
Genetik kod — bu biologik tizimdagi eng mukammal “dasturlash tili” bo‘lib, u DNKda saqlangan axborotni oqsilga aylantirish orqali organizm hayotiy faoliyatini boshqaradi. Bu kodni tushunish nafaqat biologiya, balki tibbiyot va texnologiyalarda ham yangi davrni boshlab berdi.
FANRESURS.UZ – bu nafaqat ma’lumotlar ombori, balki yosh avlodning bilimga chanqoqligini qondiradigan, ilm yo‘lida yo‘lboshchi bo‘ladigan zamonaviy platformadir. Sayt orqali har kim o‘zini qiziqtirgan fan bo‘yicha kerakli ma’lumotni topa oladi, yangi bilimlarni o‘zlashtiradi va o‘z salohiyatini rivojlantiradi.