Bugungi kunda jamiyatda sodir bo‘layotgan katta o‘zgarishlar orasida raqamli texnologiyalarning tutgan o‘rni beqiyosdir. Raqamli texnologiyalar har bir sohani qamrab olayotgan bir davrda, informatika fanining va raqamli iqtisodiyot tushunchasining chuqur tushunilishi zamonaviy bilimdonlik mezoni hisoblanadi.
Bu maqolada biz informatika nima, u qanday rivojlanib bordi, raqamli iqtisodiyot nima degani, va ularning o‘zaro bog‘liqligi haqida batafsil ma’lumot beramiz.
1. Informatika fani haqida
Informatika — bu ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash, uzatish va avtomatlashtirish jarayonlarini o‘rganadigan fan. Bu fan kompyuter texnologiyalari, dasturlash, algoritmlar, sun’iy intellekt, ma’lumotlar bazasi, tarmoqlar va boshqa shu kabi sohalarni o‘z ichiga oladi.
Informatikaning asosiy maqsadi — ma’lumotlar ustida avtomatik va optimal ishlashni ta’minlovchi usullar va texnologiyalarni ishlab chiqishdir.
Informatikaning asosiy yo‘nalishlari:
- Dasturlash (Programmalash) – kompyuterlar uchun dasturlar yaratish
- Ma’lumotlar bazasi – katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlash va boshqarish
- Kompyuter tarmoqlari – axborotni masofadan uzatish texnologiyalari
- Algoritmlar – muammoni yechish uchun bosqichma-bosqich yo‘l-yo‘riqlar
- Sun’iy intellekt – mashinalarga “aql” berish texnologiyasi
2. Raqamli iqtisodiyot nima?
Raqamli iqtisodiyot — bu raqamli texnologiyalar asosida ishlaydigan, raqamlashtirilgan ma’lumotlar orqali faoliyat yuritadigan iqtisodiy tizimdir. Bu atama ilk bor 1995-yilda amerikalik olim Don Tapscott tomonidan ishlatilgan va bugungi kunga kelib global iqtisodiyotni ifodalovchi asosiy tushunchaga aylangan.
Raqamli iqtisodiyotda quyidagi sohalar faol ishtirok etadi:
- Elektron savdo (e-commerce)
- Raqamli to‘lov tizimlari (Payme, Click, Zoomrad, PayPal va boshqalar)
- Bulutli texnologiyalar (cloud computing)
- Ma’lumotlar tahlili (big data)
- Kriptovalyuta va blokcheyn texnologiyasi
- Freelance va masofaviy ish tizimlari
3. Informatika va raqamli iqtisodiyot o‘rtasidagi bog‘liqlik
Bugungi global iqtisodiyotda informatika va raqamli iqtisodiyot bir-biridan ajralmas holda harakat qiladi. Informatika fani orqali yaratilgan texnologiyalar — bu raqamli iqtisodiyotning asosi hisoblanadi.
Quyidagicha bog‘liqliklarni ko‘rish mumkin:
- Dasturlash orqali raqamli xizmatlar yaratiladi (masalan, mobil ilovalar, bank ilovalari)
- Ma’lumotlar bazalari — elektron savdo va xizmatlar uchun asos
- Axborot xavfsizligi — raqamli iqtisodiyot ishonchliligining poydevori
- Sun’iy intellekt — tahlil va qaror qabul qilish tezligini oshiradi
Masalan, siz internet orqali mahsulot sotib olish jarayonini olaylik. Bu yerda:
- Veb-sayt — informatika mahsuli
- To‘lov tizimi — raqamli iqtisodiyotning elementidir
- Ma’lumotlar bazasi — haridorlar va mahsulotlar haqidagi ma’lumotlarni boshqaradi
4. Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari
- Tezkorlik va qulaylik – Internet orqali istalgan joydan to‘lov yoki xarid qilish mumkin
- Xarajatlarni kamaytirish – Raqamli xizmatlar orqali vositachilar soni kamayadi
- Shaxsiylashtirilgan xizmatlar – Sun’iy intellekt orqali har bir foydalanuvchiga mos mahsulot tavsiya etiladi
- Keng ish imkoniyatlari – Freelance, masofaviy ishlar, internet orqali biznes yuritish
5. Raqamli iqtisodiyotning muammolari va xavflari
Shu bilan birga, raqamli iqtisodiyotda ayrim muammolar ham mavjud:
- Axborot xavfsizligi tahdidlari
- Shaxsiy ma’lumotlarning himoyasi
- Kiberjinoyatlar ko‘payishi
- Ish o‘rinlarining avtomatlashtirilishi natijasida ba’zilarining ishsiz qolishi
Bu muammolarga qarshi kurashishda informatika mutaxassislarining roli katta — ayniqsa, axborot xavfsizligi bo‘yicha bilimlar talab qilinadi.
6. O‘zbekiston va raqamli iqtisodiyot
O‘zbekiston ham raqamli iqtisodiyot sari faol harakat qilmoqda. “Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasi asosida quyidagilar amalga oshirilmoqda:
- Davlat xizmatlarini raqamlashtirish (my.gov.uz, soliq, sog‘liqni saqlash tizimi)
- Internet infratuzilmasini rivojlantirish
- IT Park faoliyatini kengaytirish
- Dasturchilarni tayyorlash va “1 million dasturchi” loyihasi
Bu islohotlar nafaqat iqtisodiy o‘sishga, balki yoshlarning informatika sohasida faol bo‘lishiga ham yo‘l ochmoqda.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, informatika bugungi raqamli dunyoning asosi, raqamli iqtisodiyot esa uning amaliy ifodasidir. Yurtimizda informatika fanini chuqur o‘rganish, raqamli ko‘nikmalarni egallash va bu borada texnologiyalarni o‘zlashtirish har bir yosh uchun dolzarbdir.
Zero, kelajak — raqamli kelajakdir. Kim bu jarayonda faol bo‘lsa, o‘sha yutadi.