Nyuton qonunlari — bu ingliz olimi Isaak Nyuton tomonidan 1687-yilda chop etilgan “Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica” asarida bayon etilgan harakat qonunlari bo‘lib, ular uchta asosiy prinsipdan iborat. Bu qonunlar klassik mexanikaning poydevorini tashkil qiladi va jismning harakati bilan unga taʼsir etuvchi kuchlar orasidagi bogʻliqlikni tushuntiradi.
Manba: Darakchi.uz
1-qonun: Inersiya qonuni
Jismga tashqi kuch ta’sir etmaguncha, u tinch holatda bo‘lsa, tinch holatda qoladi yoki bir tekis to‘g‘ri chiziqli harakatni davom ettiradi. Bu qonun jismning inersiyasini ifodalaydi. Inersiya — bu jismning o‘z holatini (harakatsizlik yoki to‘g‘ri chiziqli harakat) saqlashga bo‘lgan xususiyatidir.
Misol: Avtobus to‘satdan to‘xtaganda, ichidagi odam oldinga qarab siljiydi — bu inersiyaning namunasidir.
2-qonun: Kuch va tezlanish o‘rtasidagi bog‘liqlik
Jismga berilgan kuch, uning massasi va tezlanish ko‘paytmasiga teng. Matematik ifodasi:
F = m × a
Bu yerda:
– F — kuch (Nyuton)
– m — massa (kg)
– a — tezlanish (m/s²)
Agar jismga bir nechta kuchlar ta’sir etsa, umumiy kuch (resultant force):
F = ΣF = m × a
Agar tezlanish a = (v – v₀) / t formulasi bilan aniqlansa, kuch quyidagicha bo‘ladi:
F = m × (v – v₀) / t
3-qonun: Ta’sir va aks ta’sir qonuni
Har qanday ta’sirga teng miqdordagi, lekin qarama-qarshi yo‘nalgan aks ta’sir mavjud:
F₁₂ = -F₂₁
Misol: Qayiqdan sakraganingizda qayiq orqaga siljiydi.
Nyuton qonunlarining amaliy qo‘llanilishi
Nyuton qonunlari quyidagi sohalarda keng qo‘llaniladi:
– Transport vositalari dizayni
– Kosmik muhandislik
– Sport tahlillari
– Xavfsizlik texnologiyalari
– Fizika laboratoriya tajribalari
Nyuton qonunlari klassik fizikaning muhim asosidir. Harakat va kuch o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni tushuntirib, ular kundalik hayotda uchraydigan hodisalarni izohlashga yordam beradi. Ularni to‘g‘ri tushunish fizikani o‘rganishda muhim qadamlardan biridir.
FANRESURS.UZ – bu nafaqat ma’lumotlar ombori, balki yosh avlodning bilimga chanqoqligini qondiradigan, ilm yo‘lida yo‘lboshchi bo‘ladigan zamonaviy platformadir. Sayt orqali har kim o‘zini qiziqtirgan fan bo‘yicha kerakli ma’lumotni topa oladi, yangi bilimlarni o‘zlashtiradi va o‘z salohiyatini rivojlantiradi.