Zamonaviy texnologiyalar orasida sun’iy intellekt (SI) eng ko‘p e’tibor qaratilayotgan va insoniyat hayotini keskin o‘zgartirayotgan sohalardan biridir. SI tizimlari nafaqat sanoat, sog‘liqni saqlash, ta’lim, moliya va boshqa ko‘plab sohalarda inqilobiy o‘zgarishlar qilmoqda, balki kundalik hayotimizga ham tobora chuqurroq kirib bormoqda. Biroq, har qanday kuchli texnologiya singari, sun’iy intellektning ham ijobiy va salbiy jihatlari mavjud. Ularni chuqur tushunish bu texnologiyadan oqilona foydalanish, uni boshqarish va ehtiyot choralari ko‘rishda muhim omil hisoblanadi.
Sun’iy intellektning eng asosiy ijobiy jihatlaridan biri — bu unumdorlikni oshirishdir. SI inson tomonidan bajariladigan ko‘plab murakkab, vaqt talab qiluvchi, hamda aniqlikni talab qiluvchi jarayonlarni avtomatlashtirishi mumkin. Masalan, SI algoritmlari yirik hajmdagi ma’lumotlarni qisqa fursatda tahlil qiladi, bu esa tibbiyotda kasalliklarni erta aniqlashda, moliyaviy bozorlarda xavf va imkoniyatlarni oldindan baholashda yoki ishlab chiqarish jarayonlarida resurslardan oqilona foydalanishda muhim rol o‘ynaydi. Bu bilan SI inson mehnatini yengillashtirib, ko‘plab sohalarda samaradorlikni oshirishga xizmat qilmoqda.
Bundan tashqari, SI inson faoliyatiga yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Avtonom transport vositalari, aqlli uy tizimlari, ovozli yordamchilar, tarjimon dasturlar, chat botlar va shunga o‘xshash innovatsiyalar odamlarning kundalik hayotini ancha qulaylashtiradi. Bu texnologiyalar ko‘rish yoki eshitish qobiliyati cheklangan insonlar uchun ham foydali bo‘lib, ular jamiyatda faolroq ishtirok etishlari uchun imkon yaratadi.
Ta’lim sohasida esa SI talabalarning individual ehtiyojlariga mos dasturlarni yaratish orqali o‘qitish sifatini oshirishda yordam bermoqda. Har bir o‘quvchining o‘zlashtirish darajasi va uslubini aniqlab, unga moslashtirilgan o‘quv materiallari tayyorlash mumkin. Bu esa ta’lim jarayonini shaxsiylashtirishga olib keladi.
Shuningdek, SI xavfsizlikni ta’minlashda ham katta imkoniyatlarga ega. Videokuzatuv tizimlarida yuzni aniqlash, favqulodda holatlarni avtomatik aniqlash, kiberxavfsizlikda tahdidlarni oldindan aniqlab, himoya mexanizmlarini ishga tushirish imkoniyatlari mavjud. Bularning barchasi inson hayotini himoya qilishga qaratilgan texnologiyalardir.
Biroq, sun’iy intellektning salbiy tomonlarini e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Birinchi navbatda, SI texnologiyalarining ommalashuvi natijasida ayrim kasblar yo‘qolib ketish xavfi ostida qolmoqda. Avtomatlashtirish ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarida ishchilarni almashtirayotgan bo‘lsa, bu ko‘plab insonlarning ishsiz qolishiga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, kam malakali ishchilarning bandligiga bu salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
SI texnologiyalari noto‘g‘ri qo‘llanilgan taqdirda esa katta xavf tug‘diradi. Masalan, yuzni tanish texnologiyalari orqali shaxsiy hayot daxlsizligi buzilishi mumkin. Ma’lumotlar noto‘g‘ri qo‘llanilsa yoki sun’iy intellekt noto‘g‘ri qarorlar qabul qilsa, bu inson huquqlarining buzilishiga olib keladi. Shu sababli, AI tizimlari uchun aniq axloqiy va huquqiy me’yorlar zarur.
Boshqa muammo — bu sun’iy intellektning qaror qabul qilish jarayoni inson uchun ko‘rinmas bo‘lishidir. Ya’ni, algoritmlar qanday qarorga kelganini aniqlash mushkul bo‘lishi mumkin, bu esa mas’uliyat va javobgarlikni aniqlashda qiyinchilik tug‘diradi. Ayniqsa, tibbiyot, moliya yoki huquq sohalarida bu muammo dolzarb hisoblanadi.
Yana bir xavf shundaki, kuchli sun’iy intellektga ega davlatlar yoki korporatsiyalar dunyo bo‘yicha katta ustunlikka erishib, ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirishi mumkin. Texnologiyaga ega bo‘lmagan yoki undan chetda qolgan jamiyatlar raqobatda ortda qolishi, bu esa global muvozanatni buzishi ehtimolini kuchaytiradi.
Sun’iy intellektga bog‘liq xavf-xatarlar orasida noto‘g‘ri ma’lumotlar asosida o‘rgatilgan tizimlar ham bor. Agar AI noto‘g‘ri, tarafkash yoki yolg‘on ma’lumotlar asosida o‘rganadigan bo‘lsa, u noto‘g‘ri qarorlar chiqaradi. Bu esa diskriminatsiya, adolatsizlik va hatto huquqiy xatoliklarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun SI tizimlarining shaffofligi, adolatliligi va ishonchliligi har doim ta’minlanishi zarur.
Xulosa qilib aytganda, sun’iy intellekt texnologiyasi bugungi zamonaviy jamiyat uchun katta imkoniyatlar bilan birga muhim xavflarni ham olib kelmoqda. Uning ijobiy tomonlari mehnat unumdorligini oshirish, inson hayotini yengillashtirish va zamonaviy muammolarga ilg‘or yechimlar taklif qilish bo‘lsa, salbiy jihatlari esa ijtimoiy tengsizlik, ish o‘rinlarining qisqarishi, shaxsiy hayotga tahdid va nazoratning kuchayishi kabi holatlardir. Shuning uchun sun’iy intellektdan foydalanishda ehtiyotkorlik, axloqiy yondashuv va qat’iy boshqaruv zarur. Faqat shundagina biz bu texnologiyani insoniyat manfaatiga yo‘naltirib, uni barqaror rivojlanish vositasiga aylantira olamiz.